Xa desde tempos prehistóricos data a unidade cultural do territorio comprendido entre os ríos Douro-Mondego e o río Navia. Coa administración romana, esta entidade étnica e xeográfica recibe o nome de Gallaecia, que abrangue as terras ata a cidade de Avila e ata o río Sella: O cronista Hidacio sitúa o nacemento do emperador Teodosio na cidade de Gallaecia de Cauca (Coca, actual provincia de Segovia), e Orosio sinala que astures e cántabros pertencen a Gallaecia, apuntando que Numancia estaba situada nos seus límites. 

A provincia de Gallaecia constaba de 3 conventos xurídicos: Lucense, entre o río Lerez ao sur e o Navia ao este con capital en Lugo, Bracarense, entre os ríos Lerez e Douro, con capital en Braga, e Astur, entre os ríos Navia e Sella, con capital en Astorga. 
 

O REINO GALAICO-SUEVO

O pobo xermano dos suevos instálase na Gallaecia no séc.V e alíase cos galaicos creando o primeiro Reino da Europa medieval, con centro administrativo en Braga. Como primeiro Estado medieval, os galaicos crearon unha superestrutura administrativa e nacional propia actuante no Mundo coñecido, con alianzas exteriores con bizantinos e francos fronte aos wisigodos, así como modelo organizativo para os futuros reinos ibéricos. 

O sistema monetario Galaico-Suevo foi o primeiro en se emancipar do Romano, a Igrexa Galega cohesionouse como institución nacional e política do Reino, e formalizouse a distribución interior de Galicia en parroquias, institucións celtas que se manteñen invariadas ata este tempo, igual que a superior estruturación comarcal en arciprestados. Confírmase no Reino tamén nesta época outra institución económica celta: o Foro. 

Tras un século de guerras os wisigodos anexionan finalmente o Reino de Galicia, pero respetan unha certa autonomía politica por mor da especial gobernabilidade e idiosincrasia cultural dos galegos. Ao pouco, o reino Ibero-Wisigodo é esnaquizado polos árabes, recobrando Gallaecia a súa soberanía e comenzando a expandir o seu territorio para o sur.
 

O REINO DE GALICIA

Durante máis de 4 séculos Gallaecia compartiu a península coa Hispania Arabe, como lembra o Beato de Liébana cando denomina Gallaecia a toda a zona cristiá da península. Os reis galegos máis coñecidos deste periodo son Pelaio, por mor da victoria contra os árabes na Batalla de Covadonga, e Fruela, que fundou a futura capital da monarquía asturiana en Oviedo como unha fortaleza garda da fronteira oriental de Galicia. 

O peso internacional do Reino de Galicia é resaltado por fontes da época como os Anais de Cambrai en 1159, nomeando en Europa "os tres imperios de Bizancio, Xermania e Galicia". A autoridade dos reis galegos abranguía tamén dominios en Al-Andalus, recibindo fidelidade dos gobernadores de Badajoz. 

En 1095 Raimundo de Borgoña divide a Gallaecia en dous territorios, pasando o Convento Bracarense e as novas conquistas aos árabes a se denominar Portugal. Sucesivas loitas internas afeblecen aínda máis a unidade do Reino de Galicia, que será anexionado por Castela no sec.XV, tras a decapitación en Mondoñedo do Marechal Pardo de Cela. Ben que simbólica é a derrota do Marechal, foi a cidade de Ponferrada a derradeira praza forte galega en se rendir aos Reyes Católicos. 
 

Para saber máis sobre a situación socio-lingüística das Terras Navia-Eo:
Lingua e Cultura Galega de Asturias, Vigo, Edicións Xerais de Galicia, 1994 
A Galicia Irrendenta, Alvaro Xosé Lopez Mira, Edicións Xerais de Galicia, 1998