O tesouro galaico de Valdereixe

A Diadema de Oscos está considerada a xoia celta máis importante do sur de Europa. Traballada entre os anos 1500 e 700 a.C., este tesouro de excepcional valor encontrado no lugar de Valdereixe representa diversos xogos decorativos de formas xeométricas e escenas diversas da vida galaica. 

Tamén coñecida baixo o nome de Diadema de Ribadeo, esta xoia do Arte Galaico está exposta en 6 fragmentos diferentes por varios museos do mundo, entre eles o e o Musée d’Antiquités Nationales de Saint-Germain-en-Laye, no Museo do Louvre, París, e no Museo Arqueológico Nacional de Madrid. 

Na parroquia de Bousoño consérvase unha excepcional formación defensiva consistente en afiadas laxas chantadas que imposibilitaba a entrada da cabaleiría do inimigo. Un magnífico legado histórico dos primeiros Galaicos que é complementado coa visita ao castro aterrazado de Deilán, e máis ao castro de San Isidro, no linde con Pezós.
 

O Pazo de Mon, importante peza do barroco galego

Os peregrinos xacobeos que entraban en Galicia por Allande pasaban por San Martín no seu camiño cara ao Mosteiro de Vilanova e logo A Fonsagrada. Son múltiples e de grande calidade os exemplos de arquitectura relixiosa de San Martín: a súa igrexa parroquial de 1828 conserva un fermoso pórtico arrodeando á nave e, no barrio do Penedo, a capela do Ecce Homo amosa unha talla do Nazareno. Outros interesantes templos son a igrexa de Santa María, en Labiarón, a prerrománica de San Pedro de Agüeira, e a ermida de Santa Engracia de Vilarín de Trasmonte, unha das máis belas dos Oscos. 

Concernendo a arquitectura popular e civil, sobrancean os muiños de Vilarín de Piorno, Bousoño e Baldedo, o Pazo dos Guzmán, con estrutura orixinaria do séc.XVIII, e máis o Pazo de Mon. 

O Pazo de Mon é un monumento histórico considerado como un dos máis importantes exemplos arquitectónicos do estilo barroco galego. As súas dimensións e a lucidez da súa heráldica contrastan co tamaño do lugar de Mon. Erixido sobre unha grande rocha, a casa gris de Mon é obxecto de lendas populares galaicas sobre princesas cautivas e serpes carcereiras.